Clairmont - Χλεμούτσι

Το Κάστρο Στo «Φωτεινό» Βουνό

«Οι Βιλλεαρδουίνοι…
…Ο Παλαιολόγος…
…και ο Ανήλιαγος»


ΚΕΦ.Ι «ΕΙΣΟΔΟΣ»




Το κάστρο του Χλεμουτσίου (ή Χλουμουτσίου) βρίσκεται στην κορυφή του λόφου Χελωνάτα, στο δυτικότερο ακρωτήριο της Πελοποννήσου. Αντικρύζει περήφανα όλο τον κάμπο της Ηλείας, τις κορυφές του Ευρύμανθου, το Παναχαϊκό αλλά και τα νησιά του Ιονίου, τη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά. Τα τείχη του γνώρισαν πολλούς κατακτητές. Η γεωπολιτική του σημασία οδήγησε εδώ Φράγκους, Βυζαντινούς, Οθωμανούς, που επιθυμούσαν να επικρατήσουν στην περιοχή και να ελέγχουν τα λιμάνια και τα φρούριά της. Το Χλεμούτσι στέκει επιβλητικό μα ερειπωμένο, κρατώντας καλά τα μυστικά και τις περιπέτειες όλων όσων έζησαν εδώ. Οι ιστορίες που έχει να διηγηθεί πολλές και ενδιαφέρουσες, γεμάτες ιππότες, ίντριγκες, ρομαντισμό και μύθους. Κανείς δεν είναι σε θέση να ξεχωρίσει που τελειώνει η ιστορική αλήθεια και που αρχίζει η λαϊκή και μυθιστορηματική φαντασία. Οι Αιώνες που πέρασαν ανελέητοι φόρτισαν κάθε πέτρα με μια ιστορία. Η μεσαιωνική γοητεία που ασκεί ακόμα και σήμερα καθιστά το κάστρο ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα της δυτικής Πελοποννήσου που μαζί με την Αρχαία Ολυμπία και την Αρχαία Ήλιδα αποτελούν μια ιστορική συνέχεια αυτού του Ιερού Τόπου.





ΚΕΦ.ΙI ΟΝΟΜΑΤΟΘΕΣΙΑ

«Η ΦΩΤΕΙΝΗ ΧΕΛΩΝΑ»



Παρατηρώντας κανείς τον λόφο θα εκπλαγεί από το σχήμα του. Μοιάζει με μια χελώνα που το κάστρο είναι το καβούκι της! Εξ ου και η ονομασία του λόφου Χελωνάτα.
Για τη σημασία και την καταγωγή της λέξης «Χλεμούτσι» έχουν προταθεί πολλές θεωρίες. Οι πιο γνωστές εικάζουν ότι είναι υποκοριστικό του όρους των Καλαβρύτων Χελμός (Χελμούτσι-Χλεμούτσι) ή και της λέξης Χλωμός που σήμαινε ύψωμα. Άλλη εκδοχή αναφέρεται στο επώνυμο «Χλουμούτσης-Χλομούτσης», χωρίς όμως να υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να την επιβεβαιώνουν. Σε κάποιους χάρτες το κάστρο αναγράφεται ως Castel Tornese, ονομασία που σχετίζεται με το νομισματοκοπείο που πιστεύεται ότι λειτουργούσε στο κάστρο και έκοβε νομίσματα, τα λεγόμενα «Τορνέζια».
Η πιο ενδιαφέρουσα πρόταση είναι αυτή που θέλει τη λέξη παραφθορά της ονομασίας που έδωσαν οι Γάλλοι στο Λόφο, δηλαδή Clairmont ή Clermont. Αυτή θα μπορούσε να εξηγηθεί από τα Γαλλικά ως Clair Mont (Φωτεινό Βουνό) ή από τα Λατινικά ως Clarus Mons (Λαμπρό, Φανερό Βουνό), χωρίς να εξηγείται γιατί ένας απλός λόφος ονομάζεται φωτεινός ή λαμπρός…



ΚΕΦ. ΙIΙ ΙΣΤΟΡΙΚΑ


Η ΑΝΕΥ ΟΡΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΟΥΣ ΦΡΑΓΚΟΥΣ

Η ιστορία του κάστρου ταυτίζεται με την παρουσία των Φράγκων και των αρχόντων τους, των Βιλλεαρδουίνων στην Πελοπόννησο, που τότε ονομαζόταν Μοριάς. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία παρέπαιε και η Τέταρτη Σταυροφορία βρισκόταν σε εξέλιξη. Ο Γοδεφρείδος Α’ Βιλλεαρδουίνος (Geoffrey Ι de Villehardouin) ξεκίνησε από την Καμπανία της Γαλλίας για να συμμετέχει στον «Ιερό Σκοπό», την κατάληψη-απελευθέρωση των Άγιων Τόπων. Καθ οδόν, έμαθε ότι ο στόχος «άλλαξε» και κατευθύνθηκε και αυτός προς την Κωνσταντινούπολη. Η Πόλη όμως έχει ήδη κυριευτεί (1204) και ο Γοδεφρείδος Α’ απογοητευμένος έδεσε τα καράβια του στη Μεθώνη. Εκεί δέχτηκε μια πολύ δελεαστική πρόταση από τον άρχοντα της περιοχής, τον Ιωάννη Καντακουζηνό: Να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να κατακτήσουν μαζί τον Μοριά! Δεν συνάντησαν ιδιαίτερες δυσκολίες αφού οι Έλληνες ήταν ανοργάνωτοι και τους ενδιέφερε περισσότερο να διατηρήσουν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις παρά την ελευθερία τους! Ο Γοδεφρείδος Α’ συνεργάστηκε με τον Γουλιέλμο Σαμπλίτη (William de Champlitte), τον επονομαζόμενο και Καμπανίτη, και κατέκτησαν χωρίς αντίσταση (!) την Ανδραβίδα, τη μελλοντική πρωτεύουσα του Πριγκιπάτου. Ο Καντακουζηνός είχε ήδη πεθάνει, διευκολύνοντας το έργο τους. Κόρινθος, Κορώνη, Μεθώνη, Καλαμάτα ήταν οι επόμενοι στόχοι. Το 1209 σχεδόν ολόκληρος ο Μοριάς ήταν φραγκοκρατούμενος. Μετά την αποχώρηση του Γουλιέλμου, και εν μέσω δολοπλοκιών εις βάρος του διαδόχου του, Ροβέρτου, ο Γοδεφρείδος Α’ ανακηρύχθηκε ένα χρόνο αργότερα «Πρίγκιπας του Μορέως».
Με ορμητήριο την Ανδραβίδα, ο Γοδεφρείδος προσπάθησε να οργανώσει το πριγκιπάτο του και έχτισε τη Γλαρέντζα στον όρμο του «Αγίου Ζαχαρία», τοποθεσία που θα εξελισσόταν σε σημαντικό ναυτικό και εμπορικό κέντρο του Μοριά.


ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΑΦΟΡΙΣΜΕΝΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ




Ο Γοδεφρείδος Α’ πέθανε στα τέλη του 1218, αφήνοντας τον πρωτότοκο γιο του διάδοχο. Ο Γοδεφρείδος Β’ επιθυμούσε να κατακτήσει και τα εναπομείναντα κάστρα του Μοριά και γι’ αυτό αναζήτησε πόρους. Ζήτησε, λοιπόν, την βοήθειά των Λατίνων Μοναχών για το κτίσιμο ενός κάστρου στον Χελωνάτα που θα προστάτευε την περιοχή από εισβολές ξένων.
Οι μοναχοί αρνήθηκαν να συνεισφέρουν με την δικαιολογία ότι τα φέουδα ανήκαν στον Πάπα. Το 1/3 περίπου των φέουδων της Πελοποννήσου βρισκόταν υπό τον έλεγχο των καθολικών μοναστηριών καθώς τους τα είχε παραχωρήσει ο Γοδεφρείδος Α’. Οι Λατίνοι Μοναχοί είχαν αποκτήσει με τον καιρό μεγάλη δύναμη και αψηφούσαν την πολιτική εξουσία έχοντας και την εύνοια του Πάπα. Φέουδα είχαν δοθεί και στους Ναΐτες και τους Ιωαννίτες. (Δεν είναι σαφές τι ρόλο έπαιξαν τα ιερατικά τάγματα στην κατάκτηση του Μοριά, αλλά πιθανόν η παρουσία τους να έκρινε το αποτέλεσμα κάποιων μαχών)
Η αρνητική στάση των Μοναχών φαίνεται πως εξόργισε τον Γοδοφρείδο Β’ ο οποίος προχώρησε άμεσα στη δήμευση των περιουσιών των μοναστηριών. Η ενέργειά του είχε σαν αποτέλεσμα τον αφορισμό του. Για τρία χρόνια, από το 1221-1223, όσο χρειάστηκε για να χτιστεί το κάστρο, οι περιουσίες ήταν δεσμευμένες.

«Τρεις χρόνους γαρ εκράτησεν ο πρίγκιπας τους τόπους
του πριγκιπάτου, σε λαλώ, όλων των εκκλησίων
έως ου και αποπλήρωσε το κάστρον Χλουμουτσίου
κι αενάως τον αφόριζαν και πάντας τους πριγκίπους»
(Το χρονικό του Μορέως)

Οι εργασίες πάνω στον Χελωνάτα ήταν πυρετώδεις. Το Χλεμούτσι θα ήταν το καλύτερο φρούριο που έχτισαν οι Φράγκοι στην περιοχή, έπρεπε να δοθεί η μεγαλύτερη προσοχή στην επιλογή των υλικών αλλά και των εργατικών χεριών που θα το οικοδομούσαν.
Μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής ο Γοδεφρείδος Β’ έστειλε αντιπροσωπεία στον Πάπα ζητώντας συγχώρεση και εξηγώντας τους λόγους που τον ώθησαν σε αυτή την πράξη. Ο Πάπας του έστειλε συμπάθεια και οι σχέσεις του με την Εκκλησία αποκαταστάθηκαν.
Το Χλεμούτσι γνώρισε μεγάλες δόξες, αλλά όχι μεγάλες μάχες. Πουθενά δεν αναφέρονται συγκρούσεις με στόχο το κάστρο. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε και ως φυλακή επίσημων προσώπων, πριγκίπων και αιχμαλώτων στρατηγών. Η στρατηγική του θέση ήταν ανέκαθεν το μεγάλο πλεονέκτημά του, καθιστώντας το πολύτιμο για τις κατακτητικές βλέψεις των Βιλλεαρδουίνων.

«Πολλάκις αν εχάσαμεν τον τόπον του Μορέως
από το κάστρον Χλουμουτσίου τον θέλομεν κερδίσει.»
(Το χρονικό του Μορέως)


Ο «ΜΑΚΡΥΔΟΝΤΗΣ» ΚΑΙ ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΟ

Το 1246 πέθανε ο Γοδεφρείδος Β’ και μην έχοντας αφήσει αρσενικούς απογόνους, ορίζει διάδοχό του τον αδελφό του Γουλιέλμο Βιλλεαρδουίνο (τον λεγόμενο και «Καλαμάτα» επειδή είχε γεννηθεί στην Καλαμάτα, αλλά και «Μακρυδόντη» επειδή είχε ένα δόντι που προεξείχε)
Ο Γουλιέλμος, ιδιαίτερα χαρισματικός ηγέτης, ήταν ο πρώτος από τους Βιλλεαρδουίνους που κατάφερε να κατακτήσει ολόκληρο τον Μοριά (εκτός από τα κάστρα Μεθώνης και Κορώνης που ανήκαν με συνθήκη στους Βενετσιάνους). Ίδρυσε την πόλη του Μυστρά, μαγεμένος από την ομορφιά του τόπου, οχύρωσε το κράτος του αλλά και συμμετείχε στην Ζ’ Σταυροφορία στο πλευρό του αυτοκράτορα της Γαλλίας Λουδοβίκου Θ’. Σαν αντάλλαγμα μάλιστα για τις υπηρεσίες του, ο αυτοκράτορας του έκανε την τιμή να του παραχωρήσει το δικαίωμα της κοπής νομισμάτων (Τορνεζίων).
Φράγκοι και Έλληνες ζούσαν αρμονικά υπό την καθοδήγηση του Γουλιέλμου, ώσπου το 1259 ο πρίγκιπας συνελήφθη σε μία μάχη από τους Βυζαντινούς και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί διαπραγματεύτηκε την απελευθέρωσή του με τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγο και κατάφερε μετά από τρία χρόνια να κερδίσει την ελευθερία του. Τα ανταλλάγματα όμως ήταν τα κάστρα του Μυστρά, της Μάινας και της Μονεμβασιάς που πέρασαν στα χέρια του αδελφού του Μιχαήλ, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.



ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΤΑΦΗΣ & Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥ

Ο Γουλιέλμος πέθανε την πρωτομαγιά του 1278 μετά από τριάντα σχεδόν χρόνια στο θρόνο του πρίγκιπα. Τάφηκε μαζί με τον αδελφό και τον πατέρα του σε ειδικό ναό-μαυσωλείο στην Ανδραβίδα, τον Άγιο Ιάκωβο, όπου ήταν επιθυμία του Γοδεφρείδου Β’ να είναι ο τόπος ταφής και των τριών Βιλλεαρδουίνων. Ο Γοδεφρείδος Β’ μάλιστα ζήτησε να τοποθετηθεί ο πατέρας του στη μέση και αυτός με τον αδελφό του αριστερά και δεξιά αντίστοιχα.

«ώρισε κ’επαρήγγειλεν, μεθ’ότου αποθάνη
μη πρου περάσει ο καιρός κι εκείνος γαρ ο χρόνος,
τα οστέα του μοναχά να βάλουσιν εις σεντούκι
στον άγιον Ιάκωβο Μορέως εκεί εις την Ανδραβίδαν
στην εκκλησία όπου έποικεν και έδωκεν εις το τέμπλο,
εις το κιβούριον, το έποικεν, όπου ήτον ο πατήρ του,
εις την δεξιάν του την μερέαν να ένι ο αδερφός του,
κι εκείνος να ένι αριστερά, και ο πατήρ του μέσα.»
(Το χρονικό του Μορέως)

Ο ναός αυτός ήταν υπό την προστασία των Ναϊτών Ιπποτών. Είναι απορίας άξιον γιατί οι Βιλλεαρδουίνοι εμπιστεύτηκαν τους Ναΐτες ενώ δεν είχαν και τις καλύτερες σχέσεις με τα ιερατικά τάγματα. Ίσως πίσω από την επιθυμία τους αυτή να κρύβεται κάποια ιδιαίτερη ή μυστική σχέση τους με τους Ναΐτες. Τέσσερις ιερωμένοι τους λειτουργούσαν όλη μέρα ακατάπαυστα προσευχόμενοι για την ανάπαυση των ψυχών των τριών ηγεμόνων. Δυστυχώς σήμερα η τύχη των οστών αγνοείται. Να ήταν οι Ναΐτες που μετά την αποχώρηση των Φράγκων μετέφεραν τους τρεις Βιλλεαρδουίνους ή τους έκρυψαν προφυλάσσοντάς τους; Στους ιστορικούς και λαϊκούς πάντως κύκλους πιστεύεται πως Γάλλοι συγγενείς των Βιλλεαρδουίνων (!;) ήρθαν στα τέλη του 19ου αιώνα και μετέφεραν τα οστά στην πατρίδα τους.
Τον Γουλιέλμο διαδέχθηκε ο σύζυγος της κόρης του Ισαβέλλας, Φίλιππος ντ’Ανζού. Τα επόμενα χρόνια επήλθε σταδιακά η παρακμή ενώ οι περισσότεροι ηγεμόνες δεν έμεναν καν στον Μοριά και εξουσίαζαν με αντιπροσώπους. Ταυτόχρονα δεν έλειπαν οι μάχες και οι αψιμαχίες μεταξύ Φράγκων, Βυζαντινών αλλά και Τούρκων με σκοπό την επικράτηση.
Οι πόλεις και τα κάστρα του Μοριά πέρασαν από πολλά χέρια πριν καταλήξουν στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, τον μετέπειτα «μαρμαρωμένο βασιλιά».Ο Παλαιολόγος έγινε κύριος του Χλεμουτσίου ειρηνικά, αφού παντρεύτηκε το 1428 την Θεοδώρα, ανιψιά του Καρόλου Τόκκου, και το πήρε ως προίκα. Μετά την κατάληψη και της Πάτρας, του τελευταίου φράγκικου οχυρού, ίδρυσε το Δεσποτάτο της Βορειοδυτικής Πελοποννήσου. Από εκεί ήθελε να δημιουργήσει ένα νέο ελληνικό κράτος και ξεκίνησε τις προετοιμασίες για την επίτευξη των οραμάτων του. Η παρουσία του δεν ήταν πλέον τόσο απαραίτητη στην περιοχή και γι’ αυτό διόρισε διοικητή τον Γεώργιο Φραντζή.
Μετά τους Φράγκους και τους Βυζαντινούς, ήταν η σειρά των Τούρκων να καταλάβουν το «Λαμπερό Βουνό». Το 1825, ο Ιμπραήμ προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές στο κάστρο, το κατέλαβε και η Ημισέληνος κυμάτιζε για πολλά χρόνια στα τείχη του…



ΚΕΦ.ΙV ΕΠΙΣΚΕΨΗ




Μεγάλη εντύπωση κάνει ο καθαρά «γοτθικός» τρόπος που έχει κτιστεί το κάστρο αλλά και η δυναμικότητα και μεγαλοπρέπεια που αποπνέει. Έχει διατηρήσει μέχρι σήμερα το φράγκικο χαρακτήρα του, παρά τις μικρές προσθήκες που έκαναν οι Τούρκοι, οι οποίοι ήταν και οι μόνοι που επενέβησαν στην αρχική φράγκικη κατασκευή.
Η περίμετρός του είναι περίπου 1000 μέτρα! Καλύπτει μια τεράστια έκταση και υποβάλλει τον επισκέπτη με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.
Το κάστρο χωρίζεται ουσιαστικά σε δύο μέρη, αφού μετά τα εξωτερικά τείχη, υπάρχει το εσωτερικό φρούριο. Η είσοδος του κάστρου βλέπει βόρεια και στην αρχική της μορφή αποτελούνταν από έναν διάδρομο που στο τέλος του βρισκόταν μία πύλη με ανασυρόμενη θύρα. Η σημερινή μορφή με τις τρεις τοξωτές πύλες διαμορφώθηκε από τις επεμβάσεις των Τούρκων. Οι πύλες αυτές έκλειναν με δίφυλλες θύρες και από ψηλά, από την «καταχύστρα», οι πολεμιστές εκτόξευαν καυτό λάδι και πέτρες στους επίδοξους εισβολείς. Στην είσοδο, τον Μάιο του 1953, και με αφορμή τα πεντακόσια χρόνια από το θάνατο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, οι τοπικοί φορείς εντοίχισαν μια πλάκα που έγραφε:

«Εδώ, στο φρούριο Χλεμούτσι, διέμενε και ηγεμόνεψε της Αχαΐας ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος (1428-1432), τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, στα πεντηκοσάχρονα δε του ηρωικού του θανάτου στη Βασιλεύουσα Πόλη υπερασπίζοντας τη θρησκεία και το έθνος μας, ο ηλειακός λαός εντοιχίζει τούτη την πλάκα σαν μικρό δείγμα αιώνιας μνήμης στο μαρμαρωμένο βασιλιά μας (29 Μαΐου 1453- 29 Μαΐου 1953)»

Στο εξωτερικό μέρος και μέσα από τα τείχη υπήρχαν οικοδομήματα, ερειπωμένα σήμερα, δέκα στον αριθμό. Στην αυλή προφανώς βρίσκονταν οι στάβλοι και οι στρατώνες όπου γυμνάζονταν οι στρατιώτες ενώ τρεις πύργοι κοσμούσαν το εξωτερικό μέρος με ύψος περίπου έξι μέτρα. Οι πύργοι, βιγλάτορες μιας τεράστιας έκτασης, επικοινωνούσαν με διάδρομο που είχε κτιστεί πάνω από τις θολωτές αίθουσες των τειχών. Το Χλεμούτσι ήταν το καλύτερα οχυρωμένο κάστρο στον Μοριά, γεγονός που πιθανόν απέτρεπε τους εχθρούς από το να επιτεθούν για να το κατακτήσουν. Υπόγειες δεξαμενές και ίχνη δικτύων αγωγών διατηρούνται στη σημερινή μορφή του κάστρου, οι μύθοι όμως μιλούν για υπόγεια περάσματα που περνούσαν κάτω από το κάστρο και οδηγούσαν τους κατοίκους του σε άλλα μέρη. Οι φημολογούμενες υπόγειες στοές που συνδέουν το κάστρο γειτονικές περιοχές ενέπνευσαν και συνεχίζουν να προκαλούν τη φαντασία.
Μετά την αυλή, αντικρίζει κανείς το εσωτερικό απόρθητο φρούριο. Σε περίπτωση που εχθροί καταλάμβαναν τα εξωτερικά τείχη, οι υπερασπιστές του κάστρου μπορούσαν να οχυρωθούν στο εσωτερικό φρούριο που χωριζόταν από το υπόλοιπο μέρος με δικά του τείχη, απαραβίαστη πόρτα με εσωτερικό σύρτη και δύο ημικυκλικούς πύργους.
Το παλάτι έχει σχήμα ακανόνιστου εξαγώνου και αποτελείται από πέντε θολωτές αίθουσες χτισμένες κυκλικά. Οι αίθουσες- στοές στηρίζονται σε κτιστά ενισχυτικά τόξα και καλύπτονται από υψηλούς θόλους. Χωρίζονται με μεσότοιχους και τα παράθυρα τους κοιτούν προς την εσωτερική, επίσης εξάγωνη, αυλή, ενώ προς τον εξωτερικό περίβολο υπήρχαν ελάχιστα ανοίγματα για λόγους ασφαλείας. Κάθε αίθουσα είχε δύο ορόφους εκτός από μία. Στον κάτω όροφο η μεγαλύτερη στοά κατέληγε στο παρεκκλήσιο του κάστρου, τον ναό της Αγίας Σοφίας. Απέναντι πιθανόν ήταν η κατοικία των αρχόντων του κάστρου, ενώ στις άλλες τρεις αίθουσες βρίσκονταν οι κοιτώνες, το δεσμωτήριο και, πιθανόν, το νομισματοκοπείο. Το δεσμωτήριο ήταν η μοναδική αίθουσα χωρίς δεύτερο όροφο, ενώ στο χώρο που τοποθετείται το νομισματοκοπείο είχαν γίνει ανασκαφές από τον καθηγητή Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Γεώργιο Σωτηρίου και είχε εντοπιστεί ο κλίβανος που πιθανολογείται ότι έλιωναν το μέταλλο για την κατασκευή των νομισμάτων. Ο δεύτερος όροφος ήταν ενιαίος για όλες τις αίθουσες, επικοινωνούσε με εξωτερικές σκάλες με τον κάτω όροφο, και ήταν αφιερωμένος στις συγκεντρώσεις και τα συμβούλια των αρχόντων. Το διαχωριστικό πάτωμα έχει καταρρεύσει, αλλά κανείς μπορεί να διακρίνει τα ερείπια των τζακιών που θέρμαιναν τους τεράστιους χώρους και κατέληγαν σε μεγάλες καπνοδόχους. Διακριτές, δυστυχώς, είναι και οι σύγχρονες επεμβάσεις στις αίθουσες και την αυλή, όπως και τα διάσπαρτα οικοδομικά υλικά που προσγειώνουν τον παρατηρητή στην πραγματικότητα.
Είναι όμως πάντα εκεί, αυτοί ακριβώς οι υψηλοί ημιελλειψοειδείς θόλοι και τα γοητευτικά χαμηλωμένα τόξα των ανοιγμάτων που προδίδουν τη δυτική καταγωγή των ιδρυτών και προκαλούν τη φαντασία του επισκέπτη. Εξερευνώντας τις αίθουσες και τις επάλξεις του κάστρου, φαντάζεται κανείς εικόνες μεσαιωνικές: Γενναίους ιππότες να μάχονται∙ θεσπέσιες πριγκίπισσες να διασκεδάζουν τραγουδώντας∙ γενειοφόρους άρχοντες να συνωμοτούν για το μέλλον του Μοριά…


ΚΕΦ. V ΘΡΥΛΟΙ

Φυσικά από έναν τόπο σαν κι αυτόν, δε θα μπορούσαν να απουσιάζουν και οι σχετικοί θρύλοι που έχουν δημιουργηθεί από τους κατοίκους της περιοχής στο πέρασμα των αιώνων, άγνωστο ακριβώς πότε. Οι πιο σπουδαίοι απ’ αυτούς αφορούν ένα παράξενο ζευγάρι που κυκλοφορούσε μόνο στο σκοτάδι φοβούμενο το φως του ήλιου, την ιστορία μιας νεράιδας που έρχεται στο κάστρο ζητώντας την κόρη της και ένα «χρυσό αμάξι» που μετέφερε τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο…



ΕΝΑΣ «ΣΚΟΤΕΙΝΟΣ» ΒΑΣΙΛΙΑΣ

Ο πρώτος θρύλος, γνωστός ως θρύλος του βασιλιά Ανήλιαγου, διηγείται την ιστορία του βασιλιά της Παλαιόπολης ο οποίος ήταν καταδικασμένος να μην μπορεί να αντικρίσει το φως του ήλιου. Την ίδια εποχή στο κάστρο του Χλεμουτσίου υπήρχε η Ανήλιαγη που ζούσε κι αυτή μόνο στο σκοτάδι. Αφού και οι δύο ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθούν έναν ιδιαίτερο τρόπο ζωής, ζώντας κατά την διάρκεια της ημέρας μόνο σε μέρη του κάστρου που δεν έφτανε το φως, αποφάσισαν τελικά να παντρευτούν και να μείνουν μαζί. Ο Ανήλιαγος όταν χρειαζόταν, κυκλοφορούσε από την Παλαιόπολη στο Χλεμούτσι μέσω μιας υπόγειας στοάς.
Η ακριβής τοποθεσία της εισόδου της στοάς παραμένει άγνωστη. Όμως όπως αναφέρει ο Α.Μπούτσικας στα «Φράγκικα μνημεία στην Ηλεία» οι γεροντότεροι στην περιοχή είχαν ακούσει για μια τρύπα που βρισκόταν σους ΝΔ πρόποδες της Ακρόπολης της Ήλιδας η οποία είχε λίγα σκαλοπάτια και επικοινωνούσε με το Χλεμούτσι με έναν υπόνομο. Ήταν ένα είδος υπόγειου δρόμου που σε ευθεία γραμμή δεν ξεπερνούσε τα 20 χιλιόμετρα. Μάλιστα στις αρχές του (20ου) αιώνα δυο αδέρφια από την Παλαιόπολη, ονομαζόμενοι Μητσιλέτοι, κατέβηκαν τα σκαλοπάτια για να δουν αν και προς τα πού συνεχιζόταν ο υπόνομος. Όπως αφηγήθηκαν μετά, συνάντησαν δυνατό κρύο και ισχυρό ρεύμα αέρα, ενώ κάποιο φανάρι που είχαν για οδηγό έσβησε. Έτσι αναγκάστηκαν να μην προχωρήσουν άλλο. Οι μαρτυρίες αναφέρουν ότι το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η είσοδος ενός παπά με τους δύο του γιους στον υπόνομο. Οι κάτοικοι σήμερα δεν γνωρίζουν την ακριβή τοποθεσία της στοάς, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι δεν είναι παρά ένας μύθος χωρίς υπόσταση. Ομολογουμένως είναι εντυπωσιακή η «επιμονή» κάποιων ανυπόστατων μύθων που δεν θέλουν να περάσουν στη λήθη…
Η ιστορία του Ανήλιαγου δεν έχει ευχάριστο τέλος. Κάποτε τον πρόλαβε ο ήλιος πριν επιστρέψει στο κάστρο με αποτέλεσμα να πετρώσει. Η περίπτωση αυτή έχει μια προφανή ομοιότητα με τον γερμανικό μύθο για τους Νάνους όπως αναφέρεται στα «Ξωτικά» του Ν.Θεοδοσιάδη: Όταν δημιουργήθηκαν τα μαύρα ξωτικά Kabouters ήταν τόσο άσχημα που έπρεπε να ζουν σε σκοτεινά μέρη που δε θα μπορούσε κανείς να τα αντικρίσει. Ζούσαν κάτω από τη γη και επισκέπτονταν την επιφάνεια μόνο τις νύχτες. Αν κάποιο έμενε εκεί μετά το ξημέρωμα μεταμορφωνόταν σε πέτρα. («…Αχ, να φύγω μακριά! Μην τυχόν κι ο ήλιος βγει δεν τολμώ κι άλλο να μείνω. Τί κι αν είμαι ξωτικό, με μια ακτίνα του μπορεί αχ, μια πέτρα να απομείνω…»)






«…ΔΩΣ’ ΤΗ ΜΟΥ ΠΙΣΩ!»



Ο θρύλος της Νεράιδας Μάνας μιλάει για δυο νεράιδες οι οποίες βασίλευαν στα δυο μεγάλα κάστρα της περιοχής που βρίσκονταν στο Χλεμούτσι και στο Σανταμέρι. Οι δυο τους, αν και ήταν αδερφές, ήταν πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Γιατί η πρώτη ήταν νέα και όμορφη, όμως αυτό δεν ήταν αρκετό για να την κάνει ευτυχισμένη, καθώς η σκέψη πως δεν είχε παιδιά και ζούσε στο κάστρο μόνη, της έφερνε δυστυχία. Ενώ η δεύτερη μπορεί να ήταν πια γερασμένη και άσχημη, αλλά ζούσε στο δικό της κάστρο με τα παιδιά της, πράγμα που την έκανε να ξεχνά όλα τα υπόλοιπα και να είναι πιο ευτυχισμένη.
Η όμορφη νεράιδα επισκεπτόταν συχνά την αδερφή της, στο Σανταμέρι και πάντοτε της ζητούσε να της επιτρέψει να υιοθετήσει ένα από τα παιδιά της, για να μη νοιώθει τόσο μόνη. Κάποια μέρα κατάφερε να την πείσει και πήρε την μοναχοκόρη της αδερφής της στο κάστρο του Χλεμουτσίου. Από τότε όμως η συμπεριφορά της άλλαξε, η όμορφη νεράιδα σταμάτησε πλέον τις επισκέψεις στην αδερφή της, γιατί με την συντροφιά του νέου κοριτσιού, ήταν πια ευτυχισμένη και είχε ξεχάσει την αδερφή της. Όταν η άσχημη νεράιδα αποφάσισε να πάει στο κάστρο του Χλεμουτσίου για να ξαναδεί την κόρη της, που τόσο της είχε λείψει, άκουσε από μέσα χαρούμενες φωνές. Ένοιωσε χαρά, γιατί όπως φαινόταν η κόρη της ζούσε ευτυχισμένη στο νέο της σπίτι και αμέσως χτύπησε την πόρτα για να μπει μέσα και να την δει. Όμως οι τεράστιες σιδερένιες πόρτες του κάστρου παρέμεναν κλειστές και όσο και αν χτυπούσε και φώναζε κανείς δεν την άκουγε ή δεν της έδιναν σημασία. Οργισμένη από αυτή την συμπεριφορά και την αχαριστία της αδερφής της γύρισε στο κάστρο της. Αλλά από τότε πηγαίνει συχνά στο Χλεμούτσι. Όμως ποτέ κανείς από το κάστρο δεν ακούει τις φωνές της και τα τραγούδια που πάντα ακούγονται από μέσα την εξοργίζουν περισσότερο. Τότε αυτή τραβώντας τα μαλλιά της και σκίζοντας τα ρούχα της προκαλεί θάνατο και καταιγίδες, στοιχειώνοντας τον τόπο…


«ΕΙΝΑΙ ΑΚΟΜΑ ΕΚΕΙ, ΘΑΜΜΕΝΗ…»

Ο τρίτος μύθος υποστηρίζει την ύπαρξη μιας ενός μαγικού οχήματος. Λέγεται ότι ο Παλαιολόγος χρησιμοποιούσε μια «χρυσή άμαξα». Άλλοι ονομάζουν το όχημα «χρυσό αμάξι» (έχει διαφορά!;) Οι διαδρομές της περιβόητης άμαξας γίνονταν υπόγεια, από και προς το Χλεμούτσι. Ο Παλαιολόγος είχε την δυνατότητα μέσω του οχήματός του να βρίσκεται σε διάφορα μέρη σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Σύμφωνα με το μύθο, το «χρυσό αμάξι» βρίσκεται ακόμα και σήμερα σε κάποια υπόγεια στοά, ίσως και κάτω από το κάστρο. Με κάποιο τρόπο «παγιδεύτηκε» ή ξεχάστηκε εκεί μετά την αποχώρηση του Παλαιολόγου από την περιοχή.
Η περίπτωση της «χρυσής άμαξας» δεν είναι μοναδική στα ελληνικά δεδομένα. Υπάρχουν πολλοί μύθοι που μιλούν για υπόγεια τρένα, βασιλιάδες και βασίλισσες που ταξιδεύουν κάτω από τη γη με οχήματα, υπόκωφους θορύβους μέσα στη νύχτα. Οι κάτοικοι πολλών περιοχών, ακόμα και μεγάλων πόλεων, ακούν μηχανικούς θορύβους μέσα από τη γη, «τη γουρούνα με τα γουρουνάκια» ή τον «ταχυδρόμο με την άμαξα». Είναι συνηθισμένη δε η σύνδεση των μεγάλων κάστρων με περίεργα υπόγεια οχήματα και υπόγειες διαδρομές. Το Χλεμούτσι δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση, παρά να συνδέει τους βασιλιάδες του και το κατάφυτο περιβάλλον του με μυστήρια και μύθους.







ΚΕΦ. VI. «ΕΞΟΔΟΣ»

Οχτώ αιώνες έχουν περάσει από τότε που ο Γοδεφρείδος Β’ Βιλλεαρδουίνος ανέγειρε το Χλεμούτσι. Τα τείχη του δεν γνώρισαν μεγάλες μάχες, ούτε μεγάλες καταστροφές. Έχουν ωστόσο να πουν πολλά, λόγια από κάποια άλλη εποχή, μισολησμονημένη, θολή. Διηγήσεις που πρέπει να διατηρηθούν ή να ξεχαστούν ολότελα. Λαοί πέρασαν από εδώ, θαύμασαν την ομορφιά και τη μεγαλοπρέπεια ενός φρουρίου μοναδικού, ταξίδεψαν στη θέα και τη φιλοξενία του. Όλοι αυτοί έφυγαν και δεν ξαναγύρισαν πίσω. Ποτέ ξανά στις θολωτές αίθουσες δεν θα ακουστούν χαρούμενα γέλια ή ύποπτοι ψίθυροι. Μόνο κάποιες νύχτες οι κάτοικοι του χωριού νομίζουν ότι ακούν φωνές από το κάστρο που έχει «κλείσει» ερμητικά τις πύλες του στους ζωντανούς. Κάποιοι, που φαντάστηκαν πώς θα μπορούσαν να ήταν κάποτε ιππότες, πυργοδέσποινες, τροβαδούροι, ίσως μπορέσουν να ακούσουν τις ιστορίες του…





ΚΕΦ. VΙI ΔΙΑΒΑΣΤΕ:

Το Χρονικό Του Μορέως
Μπούτσικα Ανδρέα, Η Φραγκοκρατία Στην Ηλεία (1205-1428), Τόμ. Α’
Μπούτσικα Ανδρέα, Η Φραγκοκρατία Στην Ηλεία (1205-1428), Τόμ. Β’-Τοπωνύμια, Κάστρα, Ναοί
Μπούτσικα Ανδρέα, Φράγκικα Μνημεία Στην Ηλεία
Παπανδρέου Γεώργιος, Η Ηλεία Διαμέσου Των Αιώνων
Καζαντζάκη Νίκου, Ταξιδεύοντας (Αίγυπτος, Σινά, Μοριάς)

2 σχόλια:

  1. Ακόμα υπάρχουν Ιπποτες στο Χλεμούτσι. δειτε τις φωτ/φιες απο τα ήδη 2 μεσαιωνικά Φεστιβαλ που έγιναν στο Καστρο 2010 και 2011.

    Photos: http://www.flickr.com/photos/62210061@N07/sets/72157627020336972/

    www.ritter.gr

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Medieval weekend Chlemoutsi castle 2010:
      http://www.flickr.com/photos/62210061@N07/sets/72157629133150823/

      Διαγραφή